PORTRETY TRUMIENNE WEDLÓW-TUCZYŃSKICH cz. I

Portret trumienny będący tworem charakterystycznym dla kultury sarmatyzmu nierozerwalnie związany był z całym obrzędem pogrzebu, stanowił tylko jego niewielki element. Z czasem ukształtował się pewien kanon portretów trumiennych, którego źródła upatrywać można w portretach reprezentacyjnych – portretowany ukazywany był w pozie do pasa, tło najczęściej było ciemne, pozbawione wszelkich ozdób czy wtrętów. Postać portretowanego odziana w kosztowny strój i biżuterię, wskazujące na jego pozycję społeczną czy też pełnione funkcje. Genezy portretów trumiennych upatrywać można również w mniej wzniosłej idei niż chęć podkreślenia zasług zmarłego. Kilku, a często nawet kilkunastomiesięczne oczekiwanie na pochówek miało znaczny wpływ na zwłoki.
Uroczystości pogrzebowe szlachty okresu baroku porównywane były przez cudzoziemców, mających okazji obserwować to wydarzenie, do wystawnych pogrzebów królewskich i książęcych w Europie. Po śmierci członka rodziny jego najbliżsi nie mieli czasu oddać się żałobie, zaczynał się wówczas okres szeroko zakrojonych przygotowań do pochówku. Zaznaczyć trzeba, że w okresie baroku okres od śmierci do złożenia w grobie mógł liczyć nawet kilkanaście miesięcy. Ten czas poświęcano na zawiadomienie rodziny i znajomych zmarłego, często rozsianych po całym kraju, przygotowanie domu na przybycie żałobników, planowanie uroczystości pogrzebowej, a przede wszystkim projektowanie i wykonywanie dekoracji kościoła. Było to ogromne przedsięwzięcie logistyczne, które pochłaniało duże nakłady finansowe. Nawet najbiedniejszy szlachcic starał się pochować bliską osobę z jak największą wystawnością. Z czasem ceremonie pogrzebowe ewaluowały do niebotycznych rozmiarów, przypominając raczej teatralne widowisko. Niezbędnym elementem wspomnianego widowiska były portrety trumienne.

Portret trumienny przedstawiający postać Stanisława Krzysztofa Wedla Tuczyńskiego zmarłego w 1694 r. Portret o wymiarach 50 x 55 cm, o kształcie sześcioboku, otoczony trybowaną bordiurą. Portret wykonany na blasze srebrnej farbami olejnymi. Tło naturalnie metaliczne bez dodatkowych wtrętów. Portret nie zawiera znaków cechowych ani innych informacji pozwalających na rozpoznanie autora.
W centralnej części portretu widoczne popiersie mężczyzny. Twarz mężczyzny w sile wieku, bez nakrycia głowy, widoczna fryzura charakterystyczna dla przełomu wieku XVII i XVIII – włosy obcięte równo, na okrągło na tzw. polską modłę, wysoko podgolone wokół głowy. Typowo sarmackiej fryzurze towarzyszą sumiaste wąsy opadające przy kącikach ust. Postać mężczyzny zwrócona ¾ w lewo. Oczy Stanisława Krzysztofa zwrócone bezpośrednio na widza. Mężczyzna ubrany w bordową delię z futrzanym kołnierzem, spiętą bogato wysadzaną kamieniami broszą. Pod delia widoczny jest fragment kolczugi.
Wzdłuż krawędzi portretu znajduje się trybowana bordiura. Od wewnątrz zdobi ją wzór wieńca oliwnego złożonego z liści i owoców, który w narożnikach spięty jest rozetami. Zewnętrznej stronie bordiury nadano kształt falbaniasto powyginanego obrzeża.
Stan zachowania portretu jest bardzo dobry. Niewielkie ubytki metalu przy krawędziach nie wpływają na odbiór przez widza. Jedynym mankamentem jest niewielkie uszkodzenie blachy portretu trumiennego. Pęknięcie wynika zapewne z nadmiernego wyciągnięcia blachy w trakcie procesu technologicznego. Widoczne są również zadrapania i niewielkie odpryski farby. W falbaniastej krawędzi 9 otworów wykonanych w celu przytwierdzenia portretu trumiennego.

Tablica epitafijna zawiera tekst po łacinie. Doskonały stan zachowani napisu pozwala na jego przetłumaczenie.

Bogu w Trójcy Najlepszemu, Najwyższemu.
Zatrzymaj się wędrowcze
I publicznie zalej się łzami.
Godny tej daniny jest
ten, który nie tyle dla siebie żył ile dla ogółu.
Spoczywa tu
Jaśnie Wielmożny Hrabia z Wedlów
Stanisław Tuczyński
Kasztelan Gnieźnieński, Starosta Powidzki etc.
Godny wszelkich królestwa urzędów
niezaspokojony jednym.
Cień jego i wielkiego ducha powłokę przymus śmierci tu złożył, duszę niebu oddały cnoty. Ojczyznę jako
żołnierz i wojownik osłaniał orężem, radami gorliwie ochraniał jako
Senator
Starożytnego blasku pradawnej pobożności ze wszech miar przestrzegający
Ludzki i wielkoduszny dla wszystkich, dla ubogich niemal rozrzutny
W zażegnywaniu sporów aż dotąd szczęśliwy jakoby aniołem pokoju nazwany być mógł
Niczego więcej nie można by od niego żądać
Prócz dłuższego życia, które jak spędzał najlepiej tak przeżył jeszcze lepiej
Umarł roku 1695 miesiąca kwietnia dnia 26 w wieku 44.
Najżałośniejsza małżonka i syn najgłębiej bolejący wiecznemu bólowi położyli.

Tablica epitafijna wykonana na blasze srebrnej. Tekst grawerowany, wykonany wprawną ręką. Inskrypcja epitafijna minuskułowa z wtrętami majuskułowymi. Tablica epitafijna otoczona bordiurą nawiązującą dekoracją do portretu trumiennego – trybowany wzór wieńca oliwnego, przedstawiający liście i owoce spięty w narożnikach rozetami. Kształt tablicy również nawiązuje do portretu, jest jednak mniejsza – sześciobok o wymiarach 34 x 42 cm. Tablica nie zawiera żadnych znaków cechowych ani innych informacji pozwalających na określenie autora. Tablica zakończona falbaniastym obrzeżem.
Tablica epitafijna w stanie dobrym. Niewielkie ubytki metali przy krawędziach nie wpływają na odbiór przez widza. Grawerowane napisy zachowane w stanie bardzo dobrym, nie powodują trudności w odczytaniu epitafium. Niewielkie ubytki metalu, zarysowania oraz odbarwienia metalu na powierzchni tablicy. W falbaniastej krawędzi 6 otworów wykonanych w celu przytwierdzenia tablicy epitafijnej.

opr. M.Jakubczyk