Prelekcje w ramach “JESIENI PRZODKÓW” – podsumowanie

Tegoroczna jesień w Muzeum Ziemi Wałeckiej upłynęła pod znakiem pamięci o przodkach i tradycji. Zaplanowaliśmy i przygotowaliśmy trzy niedzielne spotkania (dwa odbyły się w listopadzie, ostatnie 17 grudnia), podczas których zaproszeni goście wygłosili prelekcje na bardzo różne tematy, połączone jednak motywem przeszłości, wspomnień i dawnych obyczajów. Każde wystąpienie przyciągnęło słuchaczy, którzy mogli dowiedzieć się m.in. tego, jak wygląda pełna wyzwań praca archeologa, codzienność ludności żydowskiej w dawnym Wałczu, słowiańskie zaświaty, ludowe przesądy i zwyczaje związane ze śmiercią i pogrzebem oraz zimowe obrzędy Słowian.

Pierwsze z cyklu spotkanie odbyło się 5 listopada. Zaszczyt wygłoszenia inauguracyjnej prelekcji przypadł dr. Mateuszowi Pielce, który pochylił się nad tematem ludności żydowskiej w Wałczu, która jeszcze w XIX wieku stanowiła około 20% mieszkańców Wałcza, ale już w latach 40. XX wieku zupełnie zanikła ze względu na wydarzenia okołodrugowojenne. Dr Pielka skupił się szczególnie na historii pojawienia się Żydów w mieście i ich codzienności, opowiadając o tym, jak żyło się im w Wałczu w XIX i XX wieku. Drugi prelegent, Andrzej Kasprzak, zajmujący się archeologią od lat, wypowiedział się na temat kamiennych kręgów w Pławnie. Przybliżył słuchaczom przebieg działań związanych z odkryciem i opracowaniem znalezisk z Pławna, gdzie odkryto cmentarzysko z I-III wieku n.e.

26 listopada, muzealnym zwyczajem o godzinie 11.30 przyszedł czas na kolejne dwie prelekcje. Tym razem wystąpienia skupiły się wokół słowiańskich zaświatów i śmierci w kulturze ludowej. Pierwsza wystąpiła Natalia Borek (z Muzeum Ziemi Wałeckiej) przybliżając słuchaczom dzieje dawnych Słowian, ich duchowości, obrzędów związanych z kultem przodków oraz tego, jak wyobrażali sobie niegdyś los duszy po śmierci. Słowiańskie zaświaty nie były szczególnie atrakcyjnym miejscem, a ludzka dusza nie przebywała w nich na stałe, zatem kontakt żywych i umarłych był jak najbardziej obecny w rozbudowanej obyczajowości okołopogrzebowej i w interesującym, wciąż głęboko zakorzenionym w kulturze kulcie przodków nakazującym pielęgnowanie pamięci o tych, którzy już odeszli. Tego dnia w rolę drugiej prelegentki wcieliła się Marlena Jakubczyk-Kurkiewicz (dyrektor Muzeum Ziemi Wałeckiej). Opowiedziała o ludowych zwiastunach śmierci i o tym, jak w podróż “na drugą stronę” przygotowywano ciało zmarłego i jak dbano o los jego duszy. Ludowa pobożność, wynikająca z wymieszania się pogańskich wierzeń i chrześcijańskich dogmatów spowodowała, że polski obrzęd funeralny stał się bogatą w symboliczne treści i zachowania formułą przejścia zmarłego i żyjących członków jego rodziny przez okres odejścia, pogrzebu i żałoby.

Zwieńczeniem niedzielnych spotkań w ramach JESIENI PRZODKÓW było wystąpienie Igora D. Górewicza – znanego w środowisku rekonstruktorów odtwórcy historycznego i wydawcy związanego z tematyką słowiańską. W Muzeum Ziemi Wałeckiej wygłosił prelekcję poświęconą temu, jak zamierający na okres zimowy przyroda, obserwacja natury i ludzkie skojarzenia wpłynęły na wykształcenie się u dawnych Słowian szeregu obrzędów, wierzeń i praktyk związanych z magicznym czasem końca roku. Prelekcja Igora D. Górewicza była także bardzo dobrym rozbudowaniem naszej obecnej wystawy czasowej “WIGILIE PRZODKÓW – Boże Narodzenie w kulturze ludowej XIX i XX wieku”, gdyż jak się okazuje, wiele z naszych dawnych i współczesnych tradycji ma swoje korzenie w przedchrześcijańskich zwyczajach.